"پرده دوم"؛ روایت فرزند شهید مستندساز از یک قهرمانی ملی

فاش نیوز - کارگردان جوان فیلم مستند و انقلابی «پرده دوم» که زوایایی از تاریخ انقلاب اسلامی را در پوشش حوادثی که زندگی قهرمان واقعی این مستند را که از او به عنوان «عزت‌شاهی مشهد» یاد می کند، متحول کرده، در گفت و گویی اختصاصی، ابعاد و ویژگی های اثر خویش را تشریح کرد.

به گزارش خبرنگار فاش نیوز، "علیرضا باغشنی" که در روز نخست جشنواره پانزدهم سینما حقیقت با فیلم "پرده دوم" در بخش شهید آوینی حضور داشت درباره موضوع این فیلم مستند گفت: "پرده دوم" درباره ی یک قهرمان ملی ایران با نام "حاج رضا توکلی"است که قبل از انقلاب از حدود سال ۴۲ تا ۵۰ وقتی که نوجوان است تصمیم می گیرد فعالیتی برای انقلاب انجام دهد. او پرده نوشته هایی را می نویسد و در سطح شهر نصب می کند. هنگام نصب یکی از این پرده نوشته ها، توسط ساواک دستگیر می شود. این دستگیری باعث عوض شدن جریان زندگی او می شود. سختی های بسیار زیادی در زندان های ساواک مشهد و تهران متحمل می شود و به تعبیری می شود گفت که وی عزت شاهیِ مشهد است.

وی یادآور شد: این شخصیت، آدمی است که پیش از انقلاب ایده داشته است که برای انقلاب کار بکند. برای این ایده هزینه می دهد. بعد از چند بار دستگیری توسط ساواک، باز هم دست از مبارزه بر نمی دارد. بعد از انقلاب هم به این مبارزه علیه نظام ستم‌شاهی و فعالیت برای انقلاب ادامه می دهد و هنوز که هنوز است ایده و طرح برای گسترش فضای انقلابی در جاهای مختلف شهر مشهد دارد. فیلم در واقع به دو برهه از داستان زندگی این شخصیت در زمان گذشته و حال می پردازد.

باغشنی در خصوص انتخاب نام این مستند گفت: ساواک بعد از نصب پرده نوشته اول آن را پاره می کند و وقتی این شخصیت مشغول نصب دومین پرده نوشته است توسط ساواک دستگیر می شود و از این پرده دوم به بعد است که مسیر زندگی او تغییر می کند و احساس کردم که بهترین اسم برای این فیلم می تواند "پرده دوم" باشد.

کارگردان پرده دوم درباره ویژگی های این فیلم مستند گفت: ما از آرشیو، کم استفاده کردیم و برای نخستین بار از ایده داستان یک تله‌تآتر بهره بردیم. فرزند پسر قهرمان این مستند تصمیم می گیرد بخش عمده ای از زندگی پدر خویش را که در زندان های ساواک می گذرد، تبدیل به یک تله‌تآتر کند. فرآیند ساخت این تله‌تآتر به ساخت این مستند تبدیل شده است. اینکه بازسازی به نظر برسد، این طور نیست؛ بلکه همان تله‌تآتر است که در این فیلم مستند قرار دادیم.

کارگردان "بابا حاجی" در خصوص مکان فیلمبرداری این فیلم گفت: مناطق شهر مشهد و موزه عبرت تهران که همان کمیته مشترک ساواک و شهربانی رژیم گذشته است، محل تصویربرداری بوده است. شخصیت این فیلم مستند جزء معدود نفراتی است که مدت زمان طولانی در زندان کمیته مشترک به سر برده است. در زندان کمیته معمولا یک تا دو ماه زندانی را برای بازجویی و شکنجه نگه می داشتند و بعد به زندان قصر یا اوین یا جای دیگر منتقل می شد؛ ولی او یازده ماه تمام با انواع شکنجه های عجیب و غریب در زندان کمیته بوده است. ما وقتی ایشان را برای تصویربرداری به زندان کمیته مشترک بردیم، دومین بار بود که پس از پیروزی انقلاب به آنجا می رفت و وقتی وارد آن فضا شد استرس وجودش را در بر گرفت.

وی افزود: یکی از بازجوهای حاج رضا که در فیلم هم اشاره می شود، "حسینی" شکنجه گر معروف بوده که او را همچون بچه ای در دستگاه آپولو می گذاشت و شکنجه می کرده است.

باغشنی در مورد مراحل ساخت و روند تولید مستند نیز گفت: دوستان "دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب" پژوهشی راجع به ایشان انجام داده بودند و می خواستند کتابی منتشر کنند. من وقتی به این پژوهش رسیدم با خودم گفتم سوژه خوبی برای ساخت مستند است. دوستان موافقت کردند و الحمدالله فیلم مستند ایشان نیز ساخته شد. ساخت اثر نیز حدود ۲ سال زمان برد و از زمان رسیدن به ایده تا تولید، دو بخش داشت که یک قسمت آن مربوط به صحنه های تله‌تآتر و پشت صحنه می شد و دیگری فضاهایی که مربوط به زندگی اوست. او با توجه به سابقه مبارزاتی که پیش از انقلاب داشت، می توانست به راحتی پس از انقلاب یکی از مسئولین مملکتی باشد؛ اما از آن جایی که بازاری بوده، در حال حاضر نیز در یکی از مغازه های اطراف حرم رضوی مغازه عطاری دارد.

وی اضافه کرد: ویژگی دیگر این کاراکتر خانواده دوستی‌ست و خانواده همراهی هم دارد و هنوز هم انقلابی‌ست و خواهد بود.

این کارگردان درباره چگونگی انتخاب فرم این مستند پرتره گفت: ما قهرمانان ملی زیادی در کشور داریم؛ به خصوص در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و جبهه مقاومت که متاسفانه به ایشان پرداخته نشده است و اینها یکی یکی دارند از دنیا می روند. دستگاه های متولی در این زمینه به این عزیزان نپرداخته اند و اتفاقی رقم نمی خورد.

فرزند شهید "غلامرضا باغشنی" که سال ۶۲ در عملیات والفجر ۴ به فیض شهادت نائل آمده می باشد، در خصوص جای خالی چنین مستندهایی گفت: دوستان "دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب" حرکتی را برای ثبت و ضبط زندگی این ها آغاز کردند. من خودم در ۶ تا از مستندهایی که ساختم سوژه ها که همه گی از قهرمانان ملی بودند از دنیا رفته اند. قهرمانان مستندهای "بابا حاجی"، "خیرالنساء" و "روشنفکر" شهید شدند. اگر من یک سال دیرتر به سراغ ایشان می رفتم اصلا حیات نداشتند که فیلمی از ایشان ساخته شود. ما اگر قهرمان های واقعی را روایت نکنیم پس از چه کسانی فیلم تولید کنیم. من خودم مستندی را دیدم که شخصیت اصلی آن یک گربه بود. ما تعداد بی شماری قهرمان ملی داریم که از آنها فیلم ساخته نشده است.

این فیلم‌ساز در پاسخ به این سوال که از ویژگی های ساختاری این مستند که تصور می کنید توسط هیئت داوران باید دیده شود به چه مواردی می توان اشاره کرد بیان داشت: اینکه در این مستند به جای بازسازی صحنه ها که ممکن بود خوب یا بد از کار در بیاید، ما با کمترین بودجه و امکانات و آماتورترین افراد توانستیم برای اولین بار داستان ساخت یک تله‌تآتر را جلوی دوربین بردیم گزینه ای ویژه است که می تواند دیده شود. همچنین خود شخصیت "حاج رضا توکلی" که بسیار جذاب و خوش صحبت و اهل دل هستند و راحت اشک می ریزند و آسان ارتباط می گیرند و همینطور خانواده ایشان که یک خانواده صمیمی انقلابی درجه یک پای کار می باشند، همه و همه می تواند مورد توجه قرار گیرد.

باغشنی افزود: این خانواده نام اولین فرزند خود را "فجر" می گذارند؛ چون در اولین سالگرد پیروزی انقلاب به دنیا می آید. در صورتی که بیشتر از ۱۰۰ نفر در ایران اسم "فجر" را در شناسنامه ندارند. این یک مستند بلند است که در آن صرفا تاریخ شفاهی گفته نشده است؛ بلکه به آن بسیار نزدیک شدیم.

وی در خصوص کمبودهای سینمای مستند گفت: الحمدالله چند سالی است که بچه های حزب‌اللهی در حوزه سینمای انقلاب، فیلم های خوبی را تولید می کنند. کمبودهای حمایتی و بودجه داریم. برای ساخت یک قسمت از سریالی در این کشور حدود یک میلیارد و نیم هزینه می شود؛ اما ما محبور هستیم یک مستند ۷۰ دقیقه ای را با ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان بسازیم. محدودیت هایی نیز در بخش گرفتن مجوز و اجازه تصویربرداری وجود دارد. با این وجود اگر کسی اهل ساخت این مستندها باشد هیچ چیز نمی تواند مانع او شود.

کارگردان جوان در همین رابطه گفت: متولیان ترویج فرهنگ ایثار و شهادت از بنیاد شهید تا بنیاد حفظ آثار که نقطه مرکزی در این بحث فیلم های مستند می باشند، متاسفانه کم کار هستند و بار وظایف آنها را جاهایی بر دوش می کشند که وظیفه آنچنانی ندارند. باید حداقل این حرکت در آنها هم اتفاق بیفتد و فقط کار خدماتی انجام ندهند و قهرمان های خودشان را نشان دهند و فضای فرهنگی کشور را تحت تاثیر قرار دهند. فیلم ساختن فقط مربوط به صدا و سیما و مجموعه های سینمایی نیست. من تا الان ۸۰ فیلم ساخته ام که مربوط به نهادهای غیر سینمایی هستند و به فضا کمک کردند و تقریبا تمامی این آثار از تلویزیون پخش شده است و یک هم پوشانی اتفاق افتاده است. باز هم فراموش نکنیم که پدران و مادران و همسران شهداء و جانبازان و آزادگان که در آن انقلاب قصه و مسئله ای دارند می توانند موضوع ساخت فیلم های مستند زیادی قرار بگیرند و دارند از دنیا می روند.

مستندساز جوان درباره چالش هایی که در ساخت این مستند با آن روبرو شده است گفت: چالش جدی نداشتم؛ فقط اول کار به کرونا برخورد کردیم. همینطور بر آن بودیم که با یک تیم حرفه ای تر صحنه های مربوط به تله‌تآتر را بگیریم که متاسفانه ۳ گروه کنسل کردند.

وی درباره جشنواره سینما حقیقت و تاثیر آن بر روی آینده فیلم‌سازان گفت: در طول برگزاری جشنواره سینما حقیقت، فیلم‌سازان کنار هم جمع می شوند و گفتگو می کنند و در طول یک هفته همدیگر را پیدا کرده و می شناسند و تبادل اندیشه و تجربه خواهند داشت که این خیلی به پیشبرد کارهای ایشان کمک می رساند.

باغشنی ادامه داد: یکی از عوامل یادگیری در سینمای مستند، فیلم دیدن است. یعنی در اینجا یک دوره آموزشی بهتری برای مستندسازان شکل خواهد گرفت. همچنین اینکه فیلم کمتر دیده شده ی فیلم سازان از پرده پخش می شود خیلی تشویق می شوند. این خودباوری را در ما به وجود می آورد و لطف خداوند هم است که به ما کمک می کند تا مسیر را طی کنیم. فیلم برای دیده شدن است و اگر خوب دیده شود این بزرگ ترین تشویق برای مستندساز است. سینما حقیقت یکی از جاهایی است که به بیشتر دیده شدن فیلم ها کمک می کند.

وی در بخش پایانی صحبت های خود درباره برگزاری آنلاین جشنواره خاطر نشان کرد: خود بنده پارسال در همین جشنواره ۲ فیلم داشتم و آن ها را از منزل می دیدم و نیاز نبود این راه را با همه ی خطرات و هزینه ها طی کرده و به تهران بیایم. وقتی امنیت به قاچاق نرفتن فیلم ها در نمایش آنلاین تامین شود، آن وقت تمامی مردم از سراسر کشور می توانند فیلم ها را تماشا کنند.

پانزدهمین جشنواره سینما حقیقت ۱۸ تا ۲۵ آذرماه ۱۴۰۰ به دبیری محمد حمیدی مقدم در حال برگزاری است.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری‌نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن